Babil ve Hint medeniyetlerinden, Antik Yunan’dan ve Mısır’dan devralınan cevapların birikimiyle İslam dünyasının matematikçileri, astronomları ve doğa filozofları bu konuda özgün çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Abdurrahman Es-Sûfî, Bîrûnî, Battânî, Uluğ Bey, Ali Kuşçu ve Takıyüddin Er-Râsıd gibi dahiler, kurdukları rasathanelerde yaptıkları gözlemlerle var olan kaynakları değerlendirip düzeltmişler, yenilikçi yorumlar ve hesaplarla genişletmişler ve icat ettikleri gözlem aletleriyle pek çok keşfe imza atmışlardır. Tarihte ilk kez bilimsel amaçlı gözlem bu dönemde yapılmaya başlanmış, modern rasathanelerin ilk örnekleri İslam coğrafyasında ortaya çıkmıştır.
USTURLAP
Usturlap, Grekçe astron (yıldız) ve lambanein (almak, yakalamak, ölçmek) kelimelerinin birlesmesiyle olusan astrolabos veya astrolabon kelimelerinden türetilmiştir. Usturlap; teknik anlamıyla küresel astronomi problemlerini çözmek, gök cisimlerini veya herhangi bir yüksekliği ölçmek, gündüz ve gece saatlerini belirlemek, şehirlerin enlem ve boylamlarına göre kıble yönünü tespit etmek gibi teorik ve pratik birçok amaçla kullanılan bir tür astronomi aletidir. Pek çok usturlap çeşidi olup bunlar küresel ve düzlemsel olarak tasarlanabilmektedir. Genellikle usturlap denildiğinde yuvarlak bir düzlem üzerine gökyüzünün iz düşümü esas alınarak imal edilmiş olan düzlem usturlap kastedilir.
Sergideki 1.5 metre çapındaki ahşap Usturlap İstanbul enlemine göre üretilmiştir.
RÛZNÂME
Rûznâme, Osmanlılara özgü bir takvim türüdür. Sergilenen rûznâme Nâ’ili Mehmed tarafından hazırlanmıştır ve 1804-1888 yıllarını kapsamaktadır. İlk olarak belirli Hicri ve Miladi yıl hesapları yer alır. Daha sonra 10 Kanun-u evvelden (Aralık) itibaren her gün için gündüz ve gece uzunluğu, öğlen, 1. ikindi, 2. ikindi, yatsı, imsak, kıble ve kuşluk zamanlarını gösteren listeler gelir. Bu listeler yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya olmak üzere iki sütun olarak altışar aylık hazırlanmıştır. Kenarlarda doğa olayları ve özel günler verilmiştir.
GÖKKÜRE
Abdurrahman es-Sûfî takımyıldızların hem yerden hem de gökkürenin dışından bakıldığında görünüşlerini gösterir şekilde ikili tasvirlerini yapmıştır. Gök küre, takımyıldızların iz düşümlerinin yer aldığı devasa ve Dünya’nın etrafını saran hayali bir küredir. Gök küreler tarih boyunca astronomlar tarafından farklı boylarda modellenerek kullanılmıştır.
DUVAR KADRANI
Sergilenen duvar kadranı, Merâga Rasathânesinde yer almış ve orijinal ölçülerinde çapı 2,5 metre olan kadranın küçültülmüş bir modelidir. Kadran merkezinde hareketli bir açı cetveli bulunur. Bu sabit duvar kadranı Güneş’in yüksekliğini, ekliptik eğimi ve gözlem yerinin enlemini belirlemeye yarar.
